Sofular köyü Ürgüp’e bağlı eski, tarihi bir köydür. Köy eski kaynaklarda Niğde Livası’na, Ürgüp Kazası’na bağlı Sofular Kurası olarak yazılmaktadır.

1914 tarihli Osmanlının son nüfus sayımında köyde 126 hane ve 630 nüfus olduğu tespit edilmiştir. Yine aynı sayım neticesinde köyde 4 feres (at, kısrak), 82 merkep, 161 kara sığır, 733 ağnam (koyun), 367 adet de kıl keçisi vardı.Sofular’da şu an yaklaşık 100 hane oturmaktadır. 450 civarında nüfusuyla bölgenin en büyük köylerinden birisi.

Sofular’ın yerleşik olduğu bölgenin yüzlerce yıl önce bir yaşam alanı olduğuna dair izler vardır. 2012 yılında köyde yapılan çalışmalarda 10 milyon yıl önceye tarihlenen bir gergedan fosili ortaya çıkarılmıştır. “Sofular Köyü yakınlarındaki Sofular Höyük’te 2016 ve 2017 yıllarında gerçekleştirilen arkeolojik kazılar, Sofular Höyük’ün Nevşehir’de kazısı yapılan ilk Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem buluntu yeri olması nedeniyle son derece önemli veriler ortaya koymaktadır. Hem yüzey buluntusu olarak hem de kazısı gerçekleştirilen alanlarda yontma taş, sürtme taş ve kemik buluntuların yanı sıra, taştan üretilmiş boncuklarda saptanmıştır. Köyün yakınında bulunan “Seray/Saray”, İbrahim Bağı mevkiinde bulanan mağaralar bölgede Romalılar zamanından kalma bir yerleşim alanıdır. Burada mağaraların içinde kayadan oyulmuş kiliseler, odalar, tafanalar vs. benzeri yaşam alanları bulunmaktadır. Yine içinde bulunan yılan figürlerinden dolayı “Yılanlı Kilise” denilen dini mekan da burada yaşam olduğunun göstergesidir. Pek çok oda da renkli boyalarla yapılmış dini içerikli tasvirler vardır. Köylünün bu bölgeye Saray demesinin sebebi eskiden burada büyük bir saray olduğuna inanılmasındandır.

Muhtemelen ilerleyen yıllarda burada yaşayan Romalıların torunları köyün şimdiki bulunduğu yere taşınmış ve yeni bir köy kurmuşlardı. Bugün köyde bulunan eski taş evler o zamanlardan kalma olmalıdır. Sofularda yaşayan gayrı Müslimlerin hemen hemen hepsi zanaatkardı. Taş ustalığı, demircilik, dokumacılık, bezir yağı çıkarma vs. gibi işlerle uğraşıyorlardı.
Köyde hala ayakta kalmış eski Rum evleri ve kalıntılarından eskiden Rumlar ve Türklerin bir arada yaşadığı anlaşılmaktadır. Zamanla gayri müslimler buralardan giderek tamamen Türklerin yaşadığı bir yerleşim haline gelmiştir. Yine son nüfus sayımlarında Sofular köyünde gayrı müslim bulunduğuna dair bir bilgi de yoktur. Osmanlı belgelerinde ve devlet yazışmalarında Ürgüp’e bağlı bazı köyler Rumca isimleriyle yazılırken Sofular köyünün adı bütün belgelerde Sofular olarak geçmektedir. Bu sebeple de köyün eskiden beri bir Türkmen köyü olduğu, köyde bulunan gayri Müslimlerin çok az olduğu rahatlıkla söylenebilir.
Yine köylü arasında “Eski Mahalle” denilen yerin adı “Doğara Mahallesi, İsari Sokak” tır. Eski Mahalle/Doğara Mahallesi’nde bulunan Rum evleri bugün viranedir. Bu evlerin içinde iki konak, külünk yivleme yerleri ve bezirhane de kısmen ayakta kalmıştır. Halk arasında anlatıldığına göre Rumlar ve Türkler uzun yıllar barış içinde yaşamışlardır. Yaşlılar arasında ebesinden, dedesinden gayri müslim komşuları hakkında konuşmalar duyduğunu anlatan, onun ismini hatırlayanlara rastlanmaktadır. Okuma yazma oranı yüksektir. 1930 larda yapılan ilkokul halen faaldir. Civardaki pek çok köy okulunun kapatılmasına rağmen Sofular İlkokulu açıktır. Çevre köylerden de “Taşımalı Eğitim Sistemiyle” getirilen öğrenciler bu köydeki okulda eğitim-öğretim faaliyetine devam etmektedir.

Köyün isminin nereden geldiğine dair çeşitli görüşler vardır. Köyün adı bazı yabancı kaynaklarda Sofiler olarak geçmektedir. Bazı kaynaklar ise adını köyde bulunan bir türbede medfun “Sofu Baba”ya dayandırsalar da kanaatimizce köyün adı bir şahıstan ziyade mensup olunan Türk boyuyla alakalı olmalıdır. Muhtemelen köye yerleşenler,  mensubu oldukları Oğuz boy adını yani Sofular’ı yer adı olarak almışlardır.
Türk tarihini incelediğimiz zaman 1071 Malazgirt Savaşı’yla Anadolu’nun Türkler tarafından fethedilmeye başlandığını görüyoruz. Kapadokya Bölgesi de önce Müslüman Araplar daha sonra Türkler tarafından ele geçirilir. Buralarda bulunan Hristiyan köylerine zaman içinde pek çok Türk boyu iskan edilir. Bunlardan birisi de Sofular köyüdür. Nitekim çevrede adını Türk boylarından alan pek çok köy vardır. Mesela Aksalur, Sarıhıdır, Karluk, Sarılar, İnallı,…vs.
Köylünün başlıca geçim kaynağı tarım, hayvancılıktır. Verimli ve bakımlı bağları da vardır.
Köylü eskiden ununu kendi tarlasından kaldırdığı buğdaydan yaparmış. Bu işler için köyde Bostancıların, Çerkezlerin ve Edelerin sulu değirmeni vardı.Kuru bakliyatını kendi bostanından elde edermiş. Üzüm bağlarında yetişen üzümlerin bir kısmı eşeklerle Kayseri’ye götürülür satılırmış. Genellikle iki eşeğe yüklenen ikişerden dört küfe üzümle üç gün gidiş, iki gün dönüş beş gün sürermiş. Artan üzümün bir kısmı kurutulur, kalanıyla pekmez, köftür, şarap vs. yapılırmış.
Köyün erkekleri eskiden kış aylarında genellikle Ali Çavuş’un odasında toplanarak sohbet eder, vakit geçirirlermiş.

Sofularda da köyün alt başında Türbenin yanındaki kayadan oyma cami/mescitten sonra yukarı taraflara yığma bina şeklinde camiler yapılmıştır. Köyde halen iki cami vardır. Kapadokya Bölgesinde kayadan oyma ibadethane yapma geleneği çok eskiden beri vardır. Gerek Müslümanlar tarafından kullanılan kayadan oyma mescit örneklerini gerekse Hristiyanlar tarafından yapılmış kayadan oyma şapel örneklerini bolca görebilmekteyiz.
Köydeki en eski ailelerin “Büyük Molla, Küçük Molla, Ali Çavuşlar ve Çerkeşler” olduğu söylenmektedir. Din adamları genellikle Büyük ve Küçük Mollalardan çıkarmış.
Büyük Mollalardan Kamil Hoca ve Katip Alilerden Mehmet Hoca köyün en tanınmış din adamları. Asıl adı Mehmet olan Küçük Hoca’ya boyu kısa olduğu için “Küçük Hoca” denirmiş. Bir arpa boyu, kısa sakalı vardır. Kendisi önce Konya’da medrese eğitimi almış sonra uzun yıllar Mısır’da, Kahire’de kalmış dini eğitimini burada tamamlamıştır. Arapçayı hem okur, yazar hem de tefsir edermiş. Son derece hoş görülü, hoşsohbet bir insanmış. Batıl inançlara, muska yazmaya, hurafelere kızar, her şeyin doğrusunun Kuran’da olduğunu söylermiş. Kuran-ı Kerim’i sadece okumakla kalmaz, cemaate tefsir edermiş. Bazı cumaları Yahyalılı Sait Hocanın ardında namaz kılmak için erkenden eşeğine biner, Yahyalı’ya gidermiş.

Son şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi birgün Küçük Hoca’yı köye ziyarete gelir. Küçük Hoca ve köylü misafirlerini ağırlamak için toplanırlar. Hoş beşten sonra söz kitaplara gelir. Mustafa Hayri Ürgüplü, Küçük Hocanın Mısır’da okuduğunu bildiği için ne kadar kitabı olduğunu sorar.  “Çok sık okuduğum 15 kadar kitabım var” der. Bunun üzerine kitapları görmek ister. Küçük Hoca, oğlu Katip Ali’yi yollayarak kitapları getirtir. “Bir de sandıkta kimseye göstermediğim sadece kendimin okuduğu bir kitap var” der. Ürgüplü Hoca o kitabı da görmek ister. Kitabı getirirler. El yazması büyük ebatlarda bir kitaptır. Altın varaklarla kenarları süslenmiştir. Hayri Efendi bu kitabı da dikkatlice inceleyerek sayfalarını karıştırır ve Küçük Hocaya “sen bu kitabı okuyup anlayabiliyor musun “ diye sorar. Ondan olumlu cevap alınca “aferin sana Allah ilmini artırsın” der. Sonra bu kitabı satın almak istediğini söyler. Küçük Hoca koskoca Şeyhülislamı kıramaz ve kitabı verir. Kitabın bugün kimde, nerede olduğu bilinmiyor.

Köydeki diğer bilinen hoca Büyük Hocadır. Asıl adı Kamil’dir. Küçük Hocanın eniştesi olur.  O da Konya’da medresede okumuş ve köye dönmüştür. Hafızdır. Kuran’ı yüzünden okur ancak Arapça’dan Küçük Hoca kadar anlamaz. Pek çok konuda daha muhafazakardır. Çevrede “Dokuz Osmanlı” diye de tanınan Bozcalı Halil Hoca ile iyi arkadaştır.

Kaynak : www.avanosarastirmalari.com

Prof. Dr. Filiz KILIÇ  , Dr. Mehmet KILIÇ

Değerli hocalarımıza köyümüz hakkinda yaptiklari arastirma ve bizimle paylasma nezaketini gösterdikleri icin sonsuz tesekkürlerimizi sunariz..